معماران: دفتر معماری هرم | مرتضی علی نیا مقدم، حمید بابایی
مکان: قم، ایران
مساحت زمین : ۶۰۰ مترمربع
مساحت زیربنا: ۳۶۰۰ مترمربع
سال: ۱۳۹۷-۱۳۹۵
همکاران طرح: بهاره شیسی، مرضیه گلشاهی، فاطمه اسد سلیمانی، اندیشه اسکویی، احسان کازرونی، الیکا زارعی، کاظم رضایانی
عکس: دید استودیو
ضوابــط
ساختمان‌هایی که در بافت و بدنه شهری و با توجه به ضوابط و قوانین شهرداری شـکل می‌گیرند، چالشهای مختلـــف و محدودیــتهای فراوانی دارند. این پروژه ها معمولاً دارای نمای یکنواخت، دیکته شده و پلانهای مشخصی می‌باشند که این موضوع مانع ایجاد هرگونه پویایی و کیفیت فضایی واجد ارزش در داخل و خارج پروژه شده و همچنین ارتباطی بین داخل و بیرون بنا شکل نمی گیرد. با در نظرگرفتن قوانین، ایجاد پروژه با کیفیت زیستی قابل قبول در این بافت، نیازمند تغییر نگرش در برخورد با ضوابط شهرداری است. در این پروژه به چالش‌هایی که ضوابط و محدودیتهای شهری ایجاد می کنند، به عنوان یک پتانسیل بالقوه نگاه شده است.
ساختمان مسکونی سالاریه که در شهر قم و از تجمع دو زمین در کنارِ هم، شکل گرفته است. با توجه به قوانین و ضوابط شهرداری قسمت مرکزی ساختمان مجـاز به استفاده از کنسـولی به عمق ۱۲۰ سانتیمتر و حداقل فاصله مجاز کنسول از همسایهها از یک طرف ۲ متر و از طرف دیگر ۴ متر بود.
زمینــه
پروژه در «شهر قم» واقع شده است. با توجه به اهمیت مذهبی و جغرافیایی، رشد و توسعه در این شهر با نواسانات زیادی روبروست. شکل گیری سکونتگاه‌های جمعی یکی از نتایج غیرقابل اجتناب رشد و گسترش در این شهر است.
به موازات، در قم اعتقادات مذهبی نقش بسیار مهمی در تصمیم گیری های شهری و روابط همسایگی ایفا میکند. مسئله «محرمیت» و «دید نداشتن از خارج به داخل بنا» بسیار مورد توجه مردم بوده و جزو چالشهای اصلی طراحی است.
در این پروژه سعی بر آن شد تا از زاویه ای دیگر به این مساله نگاه شود، تا به جای این که مردم از داخل خانه پرده های ضخیم و چند لایه را برای جلوگیری از دید بیرون نصب کنند و ورود نور به خانه را محدود کنند، با ایجاد طرحی علاوه بر پاسخگویی به ایجاد محرمیت برای خانه و عدم دید مستقیم از بیرون به داخل، حداکثر ورود نور به داخل را نیز تامین کند.
مقــیاس
با توجه به اینکه پروژه از تجمع دو زمین کنار هم شکل گرفته، دارای مقیاس بزرگتر و تعداد طبقات بیشتری نسبت به بافت مجاور و همسایگی‌های اطراف خود بود. عرض زیاد ساختمان، تعدد واحدهای مسکونی و تعــــداد زیاد بازشوها در جدار بیرونی با توجه به نیــاز فضــاهای داخلی از دیگر دغدغه‌ها و چالشهای پیـش روی این پروژه بود.
طـــرح
در ابتدا برای تغییر نگرش به قوانین شهرداری، کنسول را که معمولاً به صورت صفحه‌هایی پیش آمده از نما در این بافت‌ها شکل می‌گیرند، به صورت باکس‌هایی دیدیم که تراس‌های هر واحد را شکل خواهند داد. تراس هایی که به صورت جداگانه و با محرمیت کامل نسبت به هم قرار بگیرند. بدین ترتیب کنسول‌ها تبدیل به باکس‌هایی شد که در طبقات روی هم می لغزند و با جابجایی باعث ایجاد تراس‌ها می شوند. کنسول‌ها پس از شکل گیری تاثیر خود را بر جدار اصلی گذاشته و در نقطه برخورد با سطح نما، حفره‌هایی را ایجاد می‌کنند. این حفره ها، تراس‌های واحد دیگر در همان طبقه را شکل می‌دهد. بدین صورت ما در هر طبقه تراس هایی بیرون‌زده و فرورفته داریم که به صورت جداگانه و با رعایت محرمیت شکل گرفته‌اند.
با شکل گیری کنسول‌ها در هر طبقه جدار اصلی بنا از یک نمای تخت و مسطح تبدیل به حجمی با عمق سه لایه شد.
لایه اول سطح بیرون زدگی کنسول ها که تراس ها را شکل می‌دهد، لایه دوم (جدار اصلی بنا) سطح تخت نما است و لایه سوم قسمت فرو رفته و حفره‌هایی است که با تاثیر پذیری از برخورد کنسول‌ها روی جدار اصلی شکل گرفته و تراس واحد دیگر در همان طبقه را تشکیل می دهد.
با ایجاد این سه لایه جدار بیرونی و مسطح پروژه به فرمی پویا و دارای عمق تبدیل شد که پاسخگوی تمامی عملکردهای داخلی بنا نیز باشد (نورگیری، محرمیت، تراس، پلان و …). تاثیر این سه لایه بر پلان داخلی باعث جانمایی اتاق مهمان، فضای پذیرایی و همینطور تراس ها در ارتباط با جدار اصلی بنا شد و این اثرگذاری، کیفیت های فضایی متفاوتی را بنا به نیاز فضاها ایجاد کرد.
پس از شکل‌گیری لایه‌های نما، به دلیل تعداد زیاد بازشوها و ایجاد محرمیت و دید کنترل شده در سطح تخت نما، پوسته ای از لوورهای چوبی شکل گرفت تا علاوه بر جلوگیری از اغتشاش بصری، باعث پیوستگی در نما شده و کیفیت ورود نور و دید را تعریف کند.
با شکل گیری پروژه علاوه بر پاسخگویی به عملکردهای داخلی، برخوردی متفاوت با ضوابط شهرداری و ایجاد یکپارچگی در پروژه، توانستیم به مساله دید مستقیم از بیرون به داخل و محرمیت نیز پاسخ دهیم، بدین صورت که در هر سه لایه شکل‌دهنده جدار بیرونی، مساله دید با یک واسطه شکل می‌گیرد و هیچ بازشویی به صورت مستقیم در جدار بیرونی باز نمی‌شود.
مراحل طراحی پروژه آرام آرام، به مثابه پژوهشی درون متن مشخص شکل گرفت. شکل گیری کنسول‌ها و نحوه برخورد با آن‌ها (که چالش ضوابط شهری را همراه خود داشت)، به مرور و هرچه به عمق پروژه نزدیک شد، لایه های دیگری از مسائل و پتانسیل های پروژه را نمایان ساخت. لایه هایی که با پیشرفت در روند شکل‌گیری طرح، مسائل اجتماعی، فرهنگی، ساختاری و حتی دیتایل‌های اجرایی پروژه را تحت تاثیر خود قرار داد. به این ترتیب، طراحی جدار شهری پروژه به صورت دیواره‌ای در نظر گرفته شد که عملکردهای داخلی، پلان، محرمیت و ضوابط را در برگرفته و در یک دیالوگ متقابل، تاثیر خود را در داخل و خارج بنا گذاشته است.
در نهایت پروژه خود را به صورت فرمی یکپارچه در بافت یکنواخت شهری نمایان کرد که دارای هویتی مستقل نسبت به بافت پیرامون خود است.
پــــلان
در سازمان‌دهی فضایی پلان پروژه، نورگیری، محرمیت و تناسب فضاها مورد توجه قرار گرفت. به گونه‌ای که با تقسیم فضا به عرصه‌های عمومی، نیمه عمومی و خصوصی، پلان شکل گرفت. فضای پذیرایی و اتاق مهمان در عرصه عمومی و به سمت نمای اصلی قرار گرفته، آشپزخانه و نشیمن در عرصه نیمه عمومی و نقش واسطی بین دو عرصه عمومی و خصوصی را ایفا میکند.
اتاق خواب ها و حمام در عرصه خصوصی و در قسمت پشت ساختمان و فارغ از آلودگی صوتی قرار گرفت. این فضاها، نور خود را از حیاط تامین میکند.
برای ایجاد هماهنگی داخل پروژه از متریال چوب در سقف قسمت نشیمن و آشپزخانه استفاده شد. همچنین تیغه جداکننده فضای نشیمن و اتاق خواب‌ها دارای دو وظیفه بود (جلوگیری از دید مستقیم به اتاق خواب‌ها و قرارگیری تلویزیون روی آن) این تیغه با حرکتی پویا از سقف شروع شده، تا روی دیوار امتداد پیدا کرده و به صورت معلق با فاصله‌ای ۶۰ سانتی‌متری از زمین قرار می‌گیرد.
